Klaus Verscheure en de schuldige stilte, Frederic De Meyer, magazine

Hilde Van Canneyt, Borgerhoff & Lamberigts

28 januari 2019

In blog: In the low countries

For years, Klaus Verscheure (1968) has worked as a director on many well-known Flemish television series. Lately, however, he has been making a name for himself as a visual artist, and his work has been shown in both New York and Los Angeles. His first book was recently published, entitled Black is a Color.

By Hilde Van Canneyt, translated by Astrid Vandendaele

In 1989, you graduated as an animator from the Royal Institute for Theatre, Cinema and Sound (RITCS) in Brussels. About five years after graduation, you started your career as a freelance director for various television series.

“Although I did direct a fair number of television dramas in the past, I’m currently no longer involved with that type of work. At the moment, I am focusing on completing audio-visual projects for museums. That particular segment of the market is more in line with the artistic world I live in.”

As you are expanding your artistic body of work, you often collaborate with musicians. You, for instance, joined forces with Stuart A. Staples, lead singer of indie band Tindersticks. How does someone from Belgium end up working with such a renowned musician?

“When I’m writing a screenplay, the scenes will always be accompanied by music in my head. For one particular project, I had drafted a shortlist of musicians I wanted to work with, with Nick Cave at the top of that list. It also featured both Tindersticks and Damien Rice. Asking whether Cave would want to be involved was similar to asking our Lord to come down from heaven to shake your hand. Damien Rice was interested in a collaboration, but his record label would not allow it. For these reasons, I felt encouraged to get in touch with Stuart A. Staples, and to send him my screenplay. Within a few weeks, he sent me an email. We talked on the phone, and decided to meet up. When we met, I felt an instant connection. And, as they say, the rest is history… We have collaborated on many projects, and working together has evolved into a long-standing friendship. He composed the soundtracks for the video installations I designed for the In Flanders Fields museum and C-Mine.”

Yet soon after that, you ‘cheated’ on him with singer-songwriter Tom McRae.
“I had asked Stuart to compose the music for one of my own video installations,14EMOTIONS/Allegoria Via Dolorosa, but he wouldn’t start working on it until the video was finished. In the meantime, we had started to collaborate with Tom McRae for the pilot episode of a television series. Tom and I really clicked, and that is why I asked him whether he would be willing to compose the soundtrack. I sensed he would get the story I wanted to tell. I gave him my storyboards, and tried to explain how I experienced those 14 emotions to the best of my ability. Tom was excited. The result blew me away. We have already exhibited the video installation a number of times accompanied by a live performance of the soundtrack by the Spectra Ensemble. The installation is a contemporary interpretation of the Way of the Cross we know from Catholicism, but stripped from any religious content.

BIBLICAL INSPIRATION

“Adam&Eve/Eve&Adam is one of my other video installations featuring Tom’s music. In one way or another, I keep referring back to the Bible in my video installations. That book remains a continuing source of inspiration. Nevertheless, the world of religion is not one I am familiar with. However, at the same time Christianity is part of Europe’s foundations, and is therefore part of my upbringing. The Bible is filled to the brim with horrific atrocities. Despite those atrocities, it has dictated the way we live our lives for centuries. I simply cannot wrap my head around that, and that is precisely why I am so intrigued by it. My video installation Adam&Eve/Eve&Adam is a muted video dealing with psychological abuse. It features Eve as the lesser being, the woman as a subordinate in the way it was dictated by the Church as an institution. In my video Adam becomes Eve and vice versa: no more gender roles, no more gender.”

Can you describe the process behind making a video? Do you start with some sketches or drawings? And will you then start to look for the right actors, dancers, and music?
“I think in a series of images anyway, but I will write it out in full first. I write a draft of the screenplay, and turn that into a detailed script. Because I was trained as an animator, I can quickly sketch out the necessary storyboards. It is an effective way to explain what is in your head to the crew. When I am on set, I have a clear idea of what I want and how I want it. Indeed, I will then look for actors who can perform what is in my head. They don’t necessarily have to be professional actors, and can just as well be – and quite often are –dancers. When it comes to the music, I can also explain how I want something to feel. I have plenty of ideas about instrumentation, and about how grand or intimate I want it to sounds, but will then put all my faith in the composer. In the end, this is a team effort. As we work together as a team the most important thing is where I, being the artist, lead the team.”

When you paint, you get to see the result immediately. When you make a film, you can easily spend (half) a year on the process. It seems to be a very different way of working, in my opinion.
“Painting is a highly individual process. When I paint in my studio, I am completely isolated from the rest of the world. Making videos takes a larger crew. When you paint, you do not require that much: paint, paper and canvas. Making a video installation can become very expensive very quickly – at least, it does when you make the videos I make. I need a complete setting: actors, costumes, cameramen, and lighting.”

In 2008, the Broelmuseum in Courtrai asked you to create a work of art commemorating Expo 58, the Brussels World Fair.
“I decided to recreate a picture that was made around that time. Basically, I wanted to use contemporary techniques to make a copy of the original photograph. I chose a fashion photo, which I scanned and made into a 3D model, because I did not know the exact proportions. The only thing I did know for sure was the size of the floor tiles. That way, I was able to determine that the model was 1.63 meters tall, and how high up the camera had been. I found a model with a similar look, and had someone replicate the dress and the chair. I filmed the entire process, and at the exhibition, people could see the picture with a video playing alongside it. Someone from the Flanders Heritage Agency had noticed it, paid me a visit at my studio, and asked me to put on a solo exhibition in Ostend’s Ford Napoleon. I named that exhibit Holiday Greetings. That show took place in 2009. Soon after, I had a gallery in Amsterdam, and the year after that my work was shown in New York.”

THE BEAUTY IN DARKNESS

Your painted ‘portraits’, are never ‘just’ portraits. You will never look for what is obviously beautiful. I always sense a kind of ‘dark’ beauty. Horror and violence are always lurking in the background.
“I cannot simply paint portraits of people without knowing their story. In fact, the story is the most important element to me. However, I don’t feel the need to tell the outside world all about it. In the Smiling Faces series, each image was given a title, as well as a number. They are portraits of criminals, but you don’t need to know that. When someone wants to appreciate the portraits, he or she does not require the full background story.”

I read that you usually paint what has just happened. Literal and figurative details are left out. Since you paint with diluted paint, your ‘drippings’ have become somewhat of a trademark.
“I don’t want to simply paint lovely little pictures. I want to show emotion by actually removing every ounce of emotion from the image. I basically strip my work from all anecdotes. I want people to be moved by the work, without being able to pinpoint why. You will never come across a portrait of mine featuring any kind of action, nor will you see wind in my landscapes. My work focuses on that particular moment in life everyone is familiar with, that moment in which you either choose to resort to violence, or you don’t. My work deals with that split second in which you become either the perpetrator, or the victim. My landscapes all feature locations where something has happened, where I have stopped time. Every single house I paint is a crime scene. The same goes for my trees and landscapes. I don’t just paint pretty pictures. I don’t want to make the spectator feel ill at ease, but I do want to be uncomfortable myself while I’m painting. You could say I aim to reintroduce some kind of beauty into the image.”

Do you have a certain schedule in mind when you work in your studio?
“Whenever my mind gets restless, I feel the urge to paint. Do I know what I’m about to paint? No, I don’t. I do know whether I’ll be creating a portrait or a landscape. I’m able to get in the zone at the drop of a hat. I enter the studio, turn on some music, crank up the volume and I’m there.”

It’s hardly a coincidence you prefer to use the colour black in your paintings.
“That’s true because I nearly always paint shadows, rather than light. I have noticed how over the years my fascination for shadows is growing.”

Now, at age fifty, you have published your first big book, entitled Black is a Color.
“In this day and age one is always able to self-publish, but in my case Bruno Devos from Stockmans Art Books crossed my path. It was Bruno who came up with the idea for a book. I’m still incredibly grateful he did. We’ve come a long way together this past year. I, for instance, wanted to use three types of paper, as I wanted to print text on a different kind of paper to the one we used for the exhibition photos; I wanted it to be flimsy, almost like the pages of a newspaper. The paintings were printed on matte drawing paper, whereas my videos were printed on a glossier kind of paper. The way we composed the book is rather exceptional as well. It’s a cinematic experience, which is an important part of my work. We deliberately omitted the works’ titles and measurements, because we did not want to block the natural flow.”

Posted By Frederic De Meyer februari 2019

Blijkbaar bestaat het woord nog niet, en ik denk dat ik me slechts één maal zal wagen aan het neerpennen ervan: multidisciplinariteit. Het zou binnen de ontwikkeling van heel wat hedendaagse kunstenaars nochtans een fraai en passend woord zijn. 

Klaus Verscheure vormt een perfect voorbeeld van wat ik met dit neologisme bedoel. Niet zozeer omwille van de verschillende kunststijlen die hij hanteert, houtskool (voornamelijk), schilderijen, video-installaties, performances, de lijst is al lang, maar ook in de intentie van zijn kunst huist een rijke variatie aan thema’s en wijzes waarop hij ze aanhaalt. 

Als er dan een constante is, dan is het de vaststelling dat zijn werk ondanks de vaak ernstige thema’s niet ontdaan zijn van enige frivoliteit, of is het sarcasme? De bloedende bergen noemt hij koudweg Mountains, als zou in de definitie van een berg alle sneeuw reeds onomkeerbaar zijn weggesmolten. Hetzelfde met trees, waar je her en der de voeten van een eenzame strange fruit ziet hangen, of in zijn Holiday Greetings waarin de excessen van Guantanamo Bay worden weergegeven, een sterker contrast kan je je moeilijk inbeelden. Wat te denken van zijn smiling faces waar in geen enkel portret iemand ook maar aanstalten maakt om te glimlachen. Het lijkt alsof hij ons constant op een vals spoor wil brengen, ons steevast uit onze comfortzone wil halen. Het mooiste voorbeeld hiervan is zijn werk Adam & Eve/ Eve & Adam, waar een man en een vrouw zich uitkleden om elkaars kleren aan te doen. Eenvoudig idee, maar het stimuleert er zoveel andere.

Klaus speelt graag met zo’n effecten, niet enkel via de titels die hij zijn reeksen meegeeft, maar ook in de werken die hij er in opneemt, in hun onderlinge verband, zo er al een is. ‘Afwezigheid speelt een grote rol’, schrijft Daan Rau in het boek dat Klaus recent uitbracht. Ik zou durven stellen dat deze afwezigheid juist overal aanwezig is, zo sterk voelbaar -enfin, zichtbaar- dat het uit de werken lijkt te spatten. Het zou niet de eerste contradictie zijn die met zijn werk gepaard gaat. 

Ik kan me niet van de indruk ontdoen dat Klaus ons hier mee uitnodigt om anders te kijken naar wat we als realiteit aanzien, om nieuwe verbanden te leggen waar er geen te leggen vallen, of om onze manier van gewaarwording om te buigen tot er een nieuwe manier is gevonden om naar de zaken die hij aankaart te kijken. In zekere zin, het kan vreemd klinken, contourneert hij de naakte werkelijkheid, gaat met een grote boog omheen het onderwerp, juist door ze zo expliciet te tonen, met uiteindelijk als resultaat om deze werkelijkheid op zijn manier te duiden. Niet zeker of ik zelf uit deze gedachtekronkel geraak, om heel eerlijk te zijn, maar dat is juist wat zijn kunst tot resultaat heeft.

“If it’s perfect, it’s because it’s not real” (Klaus Verscheure)

Het ‘probleem’ met multidisciplinaire kunstenaars is dat wanneer je er een tentoonstelling van bezoekt, je slechts een heel klein deel van het geheel te zien krijgt. Dat geldt voor alle kunstenaars, uiteraard, maar het is vaak de ‘breedte’ van de kunstpraktijk die je helemaal niet kan aanvoelen op een enkele tentoonstelling. Een overzichtstentoonstelling zit er nog niet aan te komen (jammer), maar voor wie voeling wil krijgen met de verrassende wendingen in de werken van Klaus, is er het boek ‘Black is a color’ dat onlangs verscheen, en te verkrijgen is bij boekenhuis Theoria in Kortrijk., bij Copyright Bookshop en bij Stockmans uitgeverij. Zeker het ontdekken waard!

For centuries past, artists have paid attention to death and mortality, as well as to suffering and the causes of mortality through jurisdiction and torture, war and cruelty. Just think of works by Annibale Carracci from Bologna, the French master engraver and draughtsman Jaccques Callot, or the series ‘Los desastres de la guerra’ by Francisco Goya. And then there is the glorification of martyrdom in the Christian tradition, which didn’t lack creativity and portrayed the most painful methods of torture.And, of course, there was and is suffering as punishment; a tried and tested remedy to keep people within society’s noms. A particularly striking example is the diptych ‘The Judgement of Cambyses’ by Gerard David, which shows in detail the corrupt judge being skinned alive.

Tree portraits

Klaus Verscheure’s work might appear to be unrelated to the above, yet there is a clear link. The trees that he paints are not simply the subject, due to their pictorial and picturesque meaning.The mountainous landscapes are not there for the landscape and the dwellings nor for their architectural pretensions; he paints them because of what is no longer there.Absence plays a major role. People once hung from the trees, usually after a lynching. The mountains are situated in the Bavarian Alps and experts will recognise the Obersalzberg.The Berghof, Hitler’s holiday home built on the foundations of Haus Wachenfeld, an idyllically situated chalet, was located in the Obersalzberg.The houses, whether they be spacious villas or modernistic or romantic-looking cottages, were each the scene of a crime.

Verscheure usually uses black paint; otherwise, he uses red or blue paint. It’s a deliberate choice. By limiting himself to quasi-monochrome, the artist creates a certain detachment for the viewer, while also distancing himself from reality in some way; this allows him to paint that reality. After all, we are swamped with colourful and moving images. Sometimes the silent image can intrigue more strongly.When we look at his tree portraits, because that’s what they are, portraits of those intentional trees, the hanged person is no longer present. Only the tree and part of the surroundings are revealed, rather like a neutral fact. If you are aware of the background of these paintings, an extra layer of meaning is added. Still, the tragic nature is somewhat present. Klaus Verscheure paints with very fluid paint.This produces trickles of paint that are not removed.They originate spontaneously, sometimes they’re even desired, and help de ne the image we see. If we also look at a few works of sandaled feet, it’s difficult for us not to associate them with victims of the lynching. Objectively speaking, they might just as well be the feet of someone who is relaxed, sitting on a tree branch, letting his feet dangle. That ambiguity is characteristic of Verscheure’s work; it is always present and everywhere. He never paints gratuitously.

Holiday snapshots

He made the series ‘Holiday Greetings’ when he was invited to exhibit in Fort Napoleon in Ostend about 10 years ago. It’s a series of large pen-and-ink drawings. They look like enlarged parts of a comic strip because, just like cartoons, they have a frame. They are not friendly drawings; a holiday atmosphere is hard to find. Everyone clearly sees that they are violent situations and refer to the inhuman conditions at Guantanamo Bay. The powerful, con dent outline ensures a clear image. The elevation of a detail, such as the bag over the head of a prisoner, contributes to the image’s impact on the viewer.

A second series is formed by black-and-white paintings that display victims’ heads close up. They are captivating images that are devoid of anecdotes. Because only black paint is used, they are given a kind of documentary value without any loss of artistic quality. The images can continue to move us; they are universal. What’s remarkable is that Klaus Verscheure also takes pictures of these small paintings, enlarges them significantly and presents them as independent work. It’s like a reverse movement, a return to the origins of the image that he used as a source of inspiration, but now with the artistic intervention of the painter who transcends the ephemeral.

The missing smile

Violence is a constant theme in the work of this quite placid artist. No matter how innocent his titles might sound, the viewer should always expect a threat of some kind.

The series ‘Smiling Faces’ shows the faces of criminals, based on mug-shots - photos the police take of miscreants. There are more artists who were and are inspired by such materials. Is it an attempt to get inside that criminal mind? To understand why some people perform merciless cruelties and shocking deeds? It’s not only about offenders of ordinary law; I also recognise a partial portrait of Hitler...

Some portraits are painted on large (150 x 185) pieces of paper; others are smaller and on canvas. On paper the paintings are framed like a comic strip; on canvas there is only the stretched fabric as a border. These are all elements that affect the spectator’s perception and manipulate his or her emotions.

Don’t expect Bosch-like faces dripping with evil. What makes this series of portraits so fascinating is that they look like regular people. They live in your neighbourhood; they’re people just like us. That recognisability, that normality probably makes the portraits even creepier.

Hands and feet

As well as portraits, hands and feet also seem to intrigue the artist. Those body parts can be very expressive. This intrigue forms a perfect match with a long tradition of artists. The most famous example is undoubtedly ‘La Cathédrale’ by Auguste Rodin, a work that is duplicated in all shapes and sizes because it moves everyone so powerfully.

I already mentioned the hanging feet when discussing tree portraits. There are also tied-up feet, crossed feet, dead feet, naked feet, and feet with shoes on. Hands in many manifestations: shackled, bound, cramped, male or female, even masturbating hands.

A detail of a person is used as a synecdoche; the reproduction of the detail allows you to fill in the rest of the situation. Your interpretation and meaning become part of the work. That’s always the case, but here the incentive to do so is intensified a bit.

The painter and filmmaker united

KlausVerscheure produced his masterly video installation entitled 14EMOTIONS/Allegoria Via Dolorosa in 2013.The work came about at the former power station in Zwevegem, where both the filming and the presentation took place. Verscheure links an emotion to each of the Stations of the Cross in the Christian tradition. He relied on several professional dancers and actors as well as numerous voluntary extras for the lm. Each fragment of motion that symbolises a Station lasts only 10 seconds, but it’s played back so slowly that each station lasts exactly 14 minutes. The Stations are played on vertical screens in a large space and are supported by a haunting composition by the singer- songwriter Tom McRae, performed by the Spectra Ensemble.

Christ’s figure is played by a black dancer in the video; the figures of Mary and Mary Magdalene were also chosen with care. It’s not coincidental that the actors and extras wear modern clothing. The filmmaker went to work like a painter, deriving inspiration from the long tradition of Western painting. Chiaroscuro, which was so masterfully employed by Caravaggio and Rembrandt, is used with great care during filming; it strongly determines the atmosphere. The long, drawn-out deceleration of the images enables the spectator to absorb the images and to sample their extreme beauty.

Concerning the content, all religious connotation has been excised from the Stations of the Cross and they can appeal to everyone. But, religious or not, we come from a Christian tradition and the mere presence of the cross is enough to establish a link to the Bible story. The emotions portrayed are contempt, rage, compassion, gratitude, disbelief, powerlessness, pride, fear, resignation, sadness, consolation, desolation, bewilderment and rebellion.

Those familiar with video art will not be able to dispute some connotation with the work of the American video artist Bill Viola. Klaus Verscheure may have been inspired by the working method of this master, but he is able to realise his production in a very personal way and from a sincere inspiration. He gives it a special aesthetic and human meaning that will not leave the spectator feeling unmoved.

Adam and Eve

The artist manages the camera very professionally; he’s obviously inspired by Biblical themes. His production ‘Adam & Eve / Eve & Adam’ is a clear example of this.
A stylishly-dressed man and woman calmly undress until they are completely naked. Then both figures start to get dressed again, but it turns out that the clothes have been swapped. The issue of sex and gender is artfully addressed in a very simple, but very serene way, on two vertical video screens supported by a composition for two cellos, again a collaboration with Tom McRae.

Verscheure’s installations link the present with the past. He addresses us through our roots. He criticises without being polemical. He denounces the sense of guilt a number of religions have imposed on us, and lets us look at ourselves and the violent society we live in. He does this simply by creating beauty. He does that when painting, he does that as a lm-maker and he does that fantastically.

Daan Rau

Klaus sees light and line in the same way I hear rhythm and melody. When he asked me several years ago if I wanted to collaborate on a video installation piece called Fourteen Emotions I wasn't completely sure how it would work. Such a complex and sensitive subject matter needed not only a clear vision but also careful handling. I needn't have worried. From the first minute he described it to me I knew it would both work and be beautiful, but that above all it would also be emotionally powerful.

This is an element that runs through all his work. The video pieces we have collaborated on, as well as his stunning paintings. There is always a reason behind the art, always a mind at work and a story to tell, even if it's not at obvious at first glance. And those are undoubtedly good and necessary foundations on which to base any art, but none of his work would have the emotional impact it has if he wasn't also a master of conveying beauty. Even beauty in horrific subjects. 

Being able to switch between mediums and not lose that intensity has always impressed me about Klaus. Making an audience look at a slow moving image as if it were a canvas demands tremendous skill, so that their attention is rewarded. Klaus is a generous artist in this respect. The closer you look, the more you see. There is nuance in every detail. His video installations, like his paintings, demand time to slow down, demand the viewer to look again. Think again. Feel again.

It's this core of humanity in his work, his being able to recognise, capture and convey the emotional power of a subject, be it portraiture, landscape or video that lies at the heart of his work. It's an over used word: heart. As a writer of simple songs I've probably used it one too many times. But it's an appropriate word in this instance. Klaus's art can be challenging, narrative, intriguing, certainly always beautiful, but more than anything you can hear and feel the beating heart behind every piece. For my part, Klaus makes my job of writing the music easy. When it comes down to it, that's the only rhythm every musician is composing to, that pulse, that energy, that beating heart.

Tom McRae

Klaus Verscheure woont in een vredig Waals dorpje in de buurt van de taalgrens. Toch schildert hij geen vredevolle, pastorale taferelen die de landerige sfeer weerspiegelen. Klaus Verscheure leeft in een wereld waar gewelddadigheid heerst, onze wereld dus.

Na zijn middelbare school wou Klaus Verscheure (°1968) in een artistieke richting en kwam zo bij de animatiefilm terecht. Hij had toen de keuze tussen het KASK (Koninklijke Academie voor Schone Kunsten, Gent) en het RITCS (Royal Institute for Theatre, Cinema and Sound, Brussel). In de Gentse academie lag de nadruk op het artistieke, in het RITCS had men vooral oog voor het ambacht. Klaus Verscheure koos voor het laatste, uitgaande van de idee dat hij eerst de technische competenties moest verwerven vooraleer hij artistiek zijn ding kon doen. Deze houding typeert de kunstenaar. Op het Brusselse instituut kreeg hij dikwijls te horen dat zijn werk te artistiek was, dat hij beter naar Gent zou gaan. Maar hij hield vol en studeerde af als een volleerd animator. Klaus Verscheure: “Mijn droom was animatiefilms maken zoals een schilder schilderijen maakt. Ik ben trouwens afgestudeerd met een voor het RITCS totaal atypisch eindwerk in kleurpotlood op papier.”

Tijdens zijn legerdienst, bij de cinematografische dienst, had hij voldoende tijd om opdrachten voor het leger uit te voeren, zijn eindwerk af te werken, enkele experimentele animatiefilms te maken en te schilderen. Bij zijn afzwaaien kon hij zich meteen als zelfstandige vestigen en animeerde hij voor Atelier 5, die de films rond Suske en Wiske maakte.

Ondertussen kreeg Klaus Verscheure de gelegenheid om zijn schilderijen te tonen in een galerie. De eigenaar van een nieuw hotel in Kortrijk kocht een twintigtal werken. Het geluk lachte hem toe. Zou de droom om schilder te worden, en daar van te kunnen leven, in vervulling gaan?

Ook textielontwerper Marc Van Hoe had zijn werk gezien en vroeg Klaus Verscheure om bij hem te komen werken. In het atelier van Marc Van Hoe stonden een paar duizend boeken. Het leek hem wel het Walhalla. Klaus Verscheure kon er een weekje aan de slag om het eens te proberen. Het weekje werd een jaar en het klikte goed met Marc Van Hoe, die hem meenam naar initiatieven in het buitenland. Klaus Verscheure: “Het enige waar ik toen van droomde was om kunstenaar te zijn, en dat leek zich te realiseren. Ik had het er moeilijk mee om dat te plaatsen. Ik kom uit een zeer traditioneel gezin, ik was toen drieëntwintig en pas getrouwd. Ik had vader thuis altijd gezien met een das en een blazer en ergens zat ik te wachten tot het mij ook zou overkomen. Ik vond dat een verschrikkelijk toekomstbeeld, maar dacht dat het noodzakelijk was om aan de kost te komen.”

Een slechte ervaring met een galeriehouder bracht Klaus Verscheure met de voeten op de grond en hij haalde alle werken terug naar zijn atelier. Hij wou enkel nog deelnemen aan groepstentoonstellingen. Het lot bracht hem bij een productiehuis waar hij storyboards kon tekenen voor reclamefilms. Uiteindelijk mocht hij zelf regisseren en dat leidde weer naar een ander bedrijf waar hij dat voltijds kon doen. Het beviel hem en na enige tijd besloot hij freelance te gaan regisseren. Zo maakte hij tal van fictiefilms en kwam hij in contact met kunstinstellingen en musea. Het inspireerde hem om, naast zijn niet aflatende drang om te schilderen, ook video in zijn kunst te integreren. Want werken in zijn atelier, dat bleef hij doen.

Expo 58 en vakantiegroeten

In 2008 kreeg Klaus Verscheure van de stad Kortrijk de vraag om deel te nemen aan een tentoonstelling naar aanleiding van de vijftigste verjaardag van Expo 58, de wereldtentoonstelling die van grote betekenis is geweest voor ons land. De deelnemende kunstenaars kregen een budget ter beschikking en volledige carte blanche. Klaus Verscheure besloot om een foto op de voorpagina van een vrouwenblad uit die tijd te reconstrueren met eigentijdse middelen. Hij heeft de foto gescand en omgezet naar 3D. Via de grootte van de vloertegels, waarvan hij de afmetingen kende, kon hij precies berekenen hoe groot de dame was, net zoals de plant en de stoel naast haar. Hij kon ook bepalen hoe hoog de camera stond bij het maken van het oorspronkelijke beeld. Alles werd zeer consciëntieus nagemaakt en in scène gezet. Op de tentoonstelling was naast de gereconstrueerde foto een projectie te zien van heel het werkproces dat er aan was voorafgegaan. De onwaarschijnlijke nauwkeurigheid waarmee de kunstenaar was tewerk gegaan verleende aan de foto een bijzondere status. Dit werk trok de aandacht van een erfgoedspecialiste die toen verantwoordelijk was voor het Fort Napoleon in Oostende. Ze nodigde Klaus Verscheure uit voor een tentoonstelling.

Die kwam er een jaar later. Het ging om een reeks schilderijen onder de titel Holiday Greetings. De titel is bedrieglijk. Holiday Greetings zijn werken met Guantanamo Bay als onderwerp. De beelden zijn overwegend zwart-wit, soms op heel groot formaat, meestal van een grote eenvoud in krachtige belijning. Opvallend is dat de meeste schilderijen en tekeningen voorzien zijn van een geschilderde omkadering. Het is een afbakening die de kunstenaar zichzelf oplegt, een houvast ook en wellicht een gevolg van zijn job als regisseur waarbij hij voortdurend het kadreren moet bepalen. Klaus Verscheure toonde er niet enkel schilderijen maar ook een reeks foto’s van zijn kleinere schilderijen die hij op die manier uitvergroot en presenteert als fotografisch werk.

De tentoonstelling in het Fort Napoleon was de terugkeer van Klaus Verscheure in de kunstwereld. Hij werd gecontacteerd door een Amsterdamse galerie, die zijn werk ook meenam naar Los Angeles en New York.

Geweld

Een kunstenaar die Guantanamo Bay als thematiek neemt, is niet echt bezig met de smaak van het publiek en hoe hij dat publiek zou kunnen charmeren. Zijn keuze toont wel iets van hemzelf, hoe hij de wereld ziet en zich daarin positioneert. Klaus Verscheures onderwerpen zijn quasi altijd gerelateerd aan geweld, of het nu geweld is dat door een individu wordt begaan, door een staat of een regime. Hoe onschuldig de titels ook mogen klinken, altijd is er een onderliggende dreiging. Zo maakte hij een reeks Smiling Faces. Het zijn portretten van misdadigers, een glimlach is nergens te bespeuren. De portretten zijn ontdaan van elke anekdotiek, ze zijn koel en afstandelijk, maar ze kunnen ons wel raken.

In Captured Moments zijn details te zien van lichamen, gebonden lichamen, dode lichamen, masturberende lichamen, krampachtige lichamen. Zelfs al is een enkel werk misschien niet gewelddadig van aard, toch kan je je niet van enige beklemming ontdoen. Het komt onder meer omdat Verscheure met een vrij liquide plakkaatverf schildert en hij het afdruppen van de verf over het blad of het doek niet verhindert. Dat veroorzaakt een dramatisch effect.

Ook de formaten van zijn werken spelen een rol. Zijn War Kids heeft hij zowel op het formaat 150 x 185 cm. op papier als 40 x 40 cm. op doek uitgewerkt. Op papier zijn de schilderijen omlijnd als in een beeldverhaal, op doek is het canvas de grens. Het zijn allemaal elementen die mee het gemoed van de toeschouwer bespelen.

Geen mens te bespeuren?

Klaus Verscheure schildert niet enkel mensen met een verleden of mensen zonder toekomst, hij schildert net zo goed landschappen, bergen en bomen. En ook de wat bevreemdende schilderijen van alleenstaande bomen, niet enkel uitgevoerd in zwart-wit maar eveneens in een beperkt kleurenpalet, hebben iets unheimlichs. Op het eerste gezicht zijn het bomen zonder betekenis, maar ze hebben een geschiedenis. Soms zijn het bomen waaraan mensen werden opgehangen, omdat ze zwart waren bij voorbeeld. Hier past een verwijzing naar Goya en zijn Los desastres de la guerra. Ook in die reeks spelen bomen een rol. Anders dan bij Goya zie je bij Verscheure enkel de boom, met bij uitzondering nog een paar hangende voeten.

Ook de bergen die Klaus Verscheure schildert, kan je heel neutraal bekijken, voor de kunstenaar zijn ze dat niet. Er is altijd wel iets (ergs) gebeurd op de plek die hij weergeeft, hij laat alleen dat gebeuren niet zien. De kunstenaar bezondigt zich niet aan lieflijke taferelen. Verscheure vertelt dat hij het nodig heeft te weten dat de plek die hij schildert de site was van een indringende gebeurtenis. Hij hoopt dat de kijker aanvoelt dat er iets onbehaaglijks van afstraalt, al zijn de titels van de schilderijen neutraal zoals Tree of Mountain, gevolgd door een nummer.

Schilder en de cineast verenigd

In 2013 realiseerde Klaus Verscheure zijn magistrale video-installatie 14EMOTIONS / Allegoria Via Dolorosa. Het werk ontstond in de voormalige elektriciteitscentrale in Zwevegem, waar zowel de opnames als de presentatie gebeurden. Verscheure koppelt in dit werk aan elke kruiswegstatie een emotie. Voor de opnames deed hij een beroep op zowel professionele dansers en acteurs als op vrijwillige figuranten. Elk bewegingsfragment dat een statie symboliseert duurt slechts een paar minuten, maar wordt sterk vertraagd afgespeeld zodat elke statie ongeveer veertien minuten duurt. De staties worden op verticale schermen afgespeeld in een grote ruimte en ondersteund door een beklijvende compositie van de singer-songwriter Tom McRae, uitgevoerd door het Spectra Ensemble.

De Christusfiguur in de video wordt vertolkt door een zwarte danser. Ook de figuren van Maria en Maria-Magdalena zijn met zorg gekozen. Hoewel alle acteurs en figuranten hedendaagse kleren dragen is dit niet aan het toeval overgelaten. Als een schilder is de cineast hier te werk gegaan, zich inspirerend op de lange traditie in de westerse schilderkunst. Met heel veel zorg is het clair-obscur, dat door Caravaggio en Rembrandt zo meesterlijk is gehanteerd, een doorgehouden onderdeel van de opnames en bepaalt het heel sterk de sfeer. De uitgesponnen vertraging van de beelden stelt de toeschouwer in de gelegenheid om die beelden te laten inwerken en de extreme schoonheid ervan te proeven. De emoties die bespeeld worden zijn minachting, woede, mededogen, dankbaarheid, ongeloof, machteloosheid, hoogmoed, angst, berusting, droefheid, troost, troosteloosheid, verbijstering en opstand.

Met zijn installatie verbindt Verscheure het heden met het verleden, spreekt hij ons aan via onze wortels. Hij bekritiseert zonder pamflettair te zijn. Hij stelt zowel het schuldgevoel dat een aantal religies ons hebben opgedrongen aan de kaak als dat hij ons een blik gunt op onszelf en op de gewelddadige maatschappij. Hij doet dat gewoon door schoonheid te creëren. Dat doet hij al schilderend en dat doet hij ook als cineast.

Interview met Klaus Verscheure

Klaus Verscheure (1968) werkte jarenlang als regisseur van bekende televisieseries in Vlaanderen. Maar de jongste jaren maakt hij vooral naam als beeldend kunstenaar, met exposities in New York en Los Angeles tot gevolg. Onlangs kwam zijn eerste boek uit: ‘Black is a Color’. 

Door Hilde Van Canneyt

In 1989 studeerde je af aan het RITCS in Brussel, richting animatiefilm. Een vijftal jaar later begon je als freelance regisseur te werken voor verschillende televisieseries.

“Ik heb inderdaad een pak fictiereeksen geregisseerd, maar dit soort televisiewerk is iets wat ik nog amper doe. Ik ben nu hoofdzakelijk bezig met het realiseren van audiovisuele projecten voor musea. Dit deel van de markt sluit beter aan bij de artistieke wereld waarin ik me beweeg.”

Voor je artistieke oeuvre werk je vaak samen met muzikanten. Zo was er bijvoorbeeld de samenwerking met Stuart A. Staples van Tindersticks. Hoe komt iemand uit België bij zo’n muzikant met wereldfaam terecht?

Tijdens het schrijven van een scenario, hoor ik er altijd muziek bij. Voor een project had ik een shortlist van muzikanten waarmee ik wilde werken, met op de eerste plaats Nick Cave. Ook Tindersticks en Damien Rice stonden daarop. Cave polsen was zo een beetje vragen of God uit de hemel neerdaalt en je de hand schudt. Damien Rice wou samenwerken, maar mocht niet van z’n platenfirma. Zo was ik gemotiveerd om Stuart A. Staples te contacteren en mijn scenario door te sturen. Na enkele weken kreeg ik een mail van  hem. We belden, spraken af en hadden direct een match. En zo geschiedde… We hebben veel projecten samengedaan en dat heeft geleid tot een langdurige vriendschap. Hij heeft de soundtracks voor mijn video-installaties voor het In Flanders Fields museum en C-Mine gemaakt.”

Maar erna heb je hem ‘bedrogen’ met Tom McRae.

“Ik had Stuart gevraagd om de muziek te maken voor één van mijn eigen video-installaties, 14EMOTIONS/Allegoria Via Dolorosa, maar hij wou er niet aan beginnen vooraleer de video af was. In diezelfde periode hadden wij samengewerkt met Tom McRae voor een pilootaflevering van een televisieproject. Tussen Tom en mij klikte het heel goed en daarom vroeg ik hem of hij zin had om de muziek te schrijven. Ik voelde dat hij zou begrijpen wat ik wou vertellen. Ik heb hem mijn storyboards gegeven en zo goed mogelijk proberen uit te leggen hoe ik de 14 emoties voelde. Tom was enthousiast. Het resultaat was adembenemend. We hebben de video-installatie al meerdere keren tentoongesteld met de live-performance van de soundtrack door het Spectra Ensemble. De installatie is een hedendaagse interpretatie van de katholieke kruisweg, maar ontdaan van de religieuze inhoud.

Adam&Eve/Eve&Adam is een andere video-installatie van mij met muziek die Tom schreef. Op de één of andere manier blijf ik aan de bijbel vasthangen wat betreft mijn video-installaties. Dit blijft een onuitputtelijke bron. Nochtans is het religieuze een wereld die ver van mij vandaan staat. Tegelijk is het christendom één van de fundamenten in Europa en dus ook van mijn opvoeding. De bijbel is een boek vol gruwel dat ondanks die gruwel gedurende eeuwen de normen oplegde over hoe we moeten leven. Dat is iets wat ik niet kan begrijpen en dat blijft me ontzettend fascineren. Mijn video-installatie Adam&Eve/Eve&Adam is een verstilde video die gaat over psychologisch geweld met Eva als de mindere, de vrouw als ondergeschikte, zoals bepaald door het instituut kerk. In mijn video wordt Adam Eva en omgekeerd: weg met rollenpatronen, weg met gender.”

Hoe moet ik dat zien, zo’n film maken? Teken je dat eerst uit? En intussen zoek je acteurs, dansers en muziek?

“Ik denk sowieso in beelden, maar ik werk het wel eerst uit. Ik maak er een scenario en een minutieus draaiboek van. Doordat ik animatiefilm volgde, teken ik nogal snel storyboards.  Het helpt ook om het zo aan de crew uit te leggen. Ik weet op de set heel erg goed wat ik wil en hoe ik het wil. Ik zoek inderdaad acteurs die kunnen uitvoeren wat in mijn hoofd zit. Het zijn daarom niet noodzakelijk beroepsacteurs, maar het kunnen evengoed (dikwijls zelfs) dansers zijn. Ook wat betreft de muziek kan ik uitleggen hoe ik wil dat iets voelt. Ik heb ideeën over instrumentatie en over groots of klein, maar vertrouw daarna heel erg op de componist. Uiteindelijk is het teamwork. Als team werken is het allerbelangrijkst, waar ik als kunstenaar het team leidt.”

Wanneer je schildert, heb je direct resultaat. Als je een film maakt, ben je al snel een (half) jaar bezig. Ze staan heel erg naast elkaar qua werkwijze, denk ik.

 “Schilderen is heel erg individueel. Daarvoor ben ik afgesloten van de wereld in mijn atelier bezig. Video’s maken doe je met een hele ploeg. Om te schilderen heb je ook niet zoveel nodig: verf, papier en doek. Een video-installatie maken is al snel een heel dure aangelegenheid, toch deze die ik maak. Ik heb een setting nodig: acteurs, make-up, kledij, cameramensen en licht.”

Je kreeg in 2008 de vraag van het Broelmuseum in Kortrijk om een werk te maken rond Expo ’58.

 “Ik heb toen een foto van die tijd opnieuw gemaakt. Uiteindelijk ging het er mij om met hedendaagse technieken een kopie te maken van de originele foto. Ik heb een modefoto gekozen, die gescand en omgezet in 3D, omdat ik geen verhoudingen had. Ik wist alleen hoe groot de vloertegels waren. Zo kon ik vaststellen dat de mannequin 1,63 meter lang was en op welke hoogte de camera stond. Ik zocht een mannequin die erop leek en liet het kleed en de stoel namaken. Dat proces heb ik gefilmd en op de expo hing de foto met ernaast een video. Iemand van Erfgoed Vlaanderen had dit gezien, kwam naar mijn atelier en vroeg me voor een solo in Ford Napoleon in Oostende. Ik toonde er werk onder de noemer Holiday Greetings. Dat was in 2009. Erna had ik plots een galerie in Amsterdam, het jaar erna hing ik in New York.”

Je geschilderde ‘portretten’ zijn nooit ‘zomaar’ portretten. Je zoekt geen voor de hand liggende schoonheid. Ik vermoed een duistere schoonheid. Gruwel en geweld zijn soms niet ver weg.

 “Ik kan niet eenvoudigweg portretten schilderen als er geen verhaal bij is. Wel is het zo dat slechts het verhaal voor mij belangrijk is. Ik hoef het niet meer noodzakelijk aan de buitenwereld te vertellen. In de reeks Smiling Faces heeft elke beeltenis die titel, maar met een nummer erbij. Het zijn portretten van misdadigers, maar eigenlijk hoeven we dat niet te weten. Als iemand komt kijken, heeft hij het achtergrondverhaal niet nodig.”

Ik las dat je veelal schildert wat-net-is-gebeurd. Letterlijke en figuurlijke details blijven afwezig. Omdat je met vloeibare verf schildert, zijn ook je drippings een typisch Verscheure-kenmerk.

“Ik wil vermijden om prentjes te schilderen. Ik wil emotie tonen, maar dat doe ik door net alle emotie weg te halen. Ik haal in se alle anekdotiek weg uit mijn werken. Wat ik wil bereiken, is dat mensen voelen dat het werk iets met hen doet, zonder dat ze het daarom kunnen definiëren. Je zal bij mij nooit een portret in actie zien of ook nooit wind zien in mijn landschappen. Mijn werk gaat over het punt dat iedereen in zijn leven al heeft gevoeld waarbij je moet kiezen: overgaan tot geweld of net niet. Mijn werk gaat over dat extreem dun kantelmoment, waarbij je ofwel dader of slachtoffer wordt. Mijn landschappen zijn allemaal plaatsen waar iets is gebeurd, waar ik de tijd stilzet. Mijn huizen zijn allemaal crime scenes. Idem voor mijn bomen en landschappen. Ik schilder niet zomaar mooie plaatjes. Ik wil daarom geen onbehagen scheppen voor de toeschouwer, maar het zelf wél voelen als ik een werk maak. Misschien is het wel mijn doel om er terug een stuk schoonheid in te brengen.”

Heb je een bepaald atelierritme?

 “Als het onrustig wordt in mijn hoofd, is het tijd om te schilderen. Of ik ervoor weet wat ik zal schilderen? Neen. Wél of ik portretten of landschappen zal maken. Ik kan ook van het ene in het andere moment in de zone komen. Ik kom binnen, zet muziek op een onwaarschijnlijk volume en ik zit erin.”

Dat je bijna uitsluitend in het zwart schildert, is geen toeval.

 “Dat komt omdat ik bijna alleen maar schaduwen schilder en nooit licht. Ik merk dat door de jaren mijn fascinatie voor schaduwen alleen maar groter wordt.”

En dan nu, op je vijftigste, is er het eerste grote boek ‘Black is a Color’.

 “In deze tijden kan je altijd beslissen om in eigen beheer een boek uit te brengen, maar nu kwam Bruno Devos van Stockmans Art Books op mijn pad met het voorstel. Ik ben hem daar super dankbaar voor. We hebben het voorbije jaar samen een hele weg afgelegd. Ik wilde bijvoorbeeld met drie types papier werken omdat ik het woord op een ander papier wilde, evenals de expofoto’s: heel dun papier, zodat het bijna een krantengevoel krijgt. De schilderijen zijn gedrukt op een mat tekenpapier, mijn video’s op glossy-papier. Ook de opbouw van het boek is merkwaardig. Het is een filmische beleving, wat in mijn werk niet onbelangrijk is. Er staan ook bewust nergens titels of afmetingen van de werken bij, net om die flow niet te onderbreken.”

Hilde Van Canneyt

‘Black is a color’ is uitgegeven bij Stockmans Art Books.